Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking zijn een sterk groeiende groep in de zorg. Deze vergrijzing loopt parallel met de vergrijzing in de algemene populatie, maar toch zijn hun noden en behoeften verschillend van die van ouderen zonder een beperking.

Vanaf welke leeftijd vertonen personen met een verstandelijke beperking ouderdomsverschijnselen?

Onderzoek wijst uit dat personen met een verstandelijke beperking reeds op jongere leeftijd dan personen zonder een verstandelijke beperking verouderen. De start van de ouderdomsverschijnselen hangt samen met de leeftijd in combinatie met de aard en ernst van de beperkingen. Gemiddeld is dat bij iemand met een matige verstandelijke beperking vanaf 50 jaar. Voor mensen met het downsyndroom en mensen met een (zeer) ernstige verstandelijke beperking vanaf 40 jaar. De ouderdomsverschijnselen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking treden op rond de leeftijd van 65 jaar.

Op welke vlakken heeft ouder worden een impact?

Fysieke ouderdomsverschijnselen

Personen met een verstandelijke beperking worden sneller fragiel. Hun gehoor kan achteruitgaan, er kunnen schildklierproblemen ontstaan, maag- en darmaandoeningen en huid- of tandproblemen. Epilepsie, gedrags- of psychiatrische problemen en (vroeg)dementie veroorzaken een vroege kwetsbaarheid. Daarbij komt dat mensen met een licht verstandelijke beperking vaker ongezond eten en minder bewegen dan wat goed is voor hen, met verhoogd risico op overgewicht en daaraan gelinkte aandoeningen. Mensen met ernstiger beperkingen krijgen vroeger last van artrose of hartproblemen. Die zijn niet enkel het gevolg van hun beperking maar kunnen ook het gevolg zijn van het langdurig innemen van hoge dosissen medicatie.

Het behouden van een actieve levensstijl, het ontmoeten van anderen en zinvolle vrijetijdsbesteding spelen een cruciale rol bij het voorkomen van gezondheidsproblemen. Deze aspecten zijn echter sterk afhankelijk van het sociale netwerk, de voorzieningen waarin zij wonen, en de beschikbaarheid van betaalbaar transport naar activiteiten.

Emotioneel welbevinden

Naarmate personen met een verstandelijke beperking verouderen, wordt hun al beperkt sociale netwerk nog kleiner. Ouders die voorheen (gedeeltelijk) voor hen zorgden, overlijden, en broers en zussen zijn niet altijd in staat deze zorg over te nemen. Dit resulteert in eenzaamheid en isolatie, verergerd door het gebrek aan aangepaste activiteiten en toegankelijk transport.

Financiële situatie

Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking worden geconfronteerd met aanzienlijke kosten voor de gezondheidszorg, hulpmiddelen en andere zorg, die vaak hoger zijn dan de gemiddelde kosten voor ouderen zonder beperking. Dit terwijl zij vaak moeten rondkomen met beperkte financiële middelen, als gevolg van beperkte mogelijkheden op de arbeidsmarkt.
Via de zorgkas van je ziekenfonds kun je wel in aanmerking komen voor het zorgbudget voor ouderen met een zorgnood (de vroegere ‘tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden’). Dit zorgbudget betreft een financiële tegemoetkoming voor 65+'ers.

Enkele voorwaarden zijn:
• Op het moment van de aanvraag moet je 65 jaar of ouder zijn.
• Je bent verminderd zelfredzaam.
• Je hebt een beperkt inkomen en gezondheidsproblemen.
• Je bent lid van een zorgkas.
Op de website www.vlaamsesocialebescherming.be vind je alle voorwaarden terug.

Het bedrag dat je toegewezen krijgt, is afhankelijk van je (gezins)inkomen en van de hoeveelheid zorg die je nodig hebt. Ook spaargeld en opbrengsten van een verkoop/schenking van onroerend goed worden in aanmerking genomen. Heb je je domicilie in een rusthuis, dan wordt er geen rekening gehouden met het inkomen van een eventuele partner.

Je kan het zorgbudget voor ouderen met een zorgnood niet combineren met een inkomensvervangende tegemoetkoming of een integratietegemoetkoming.

Je kan de aanvraag ofwel online doen via de website www.vlaamsesocialebescherming.be, ofwel kan je je hierbij laten helpen - enkel wanneer je in Vlaanderen woont – door de dienst maatschappelijk werk van je ziekenfonds, het OCMW of de maatschappelijk werker van je gemeente. Woon je in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, neem dan contact op met Iriscare, Dienst Tegemoetkoming voor Hulp aan Bejaarden (THAB), via www.myIriscare.brussels of telefonisch op het gratis nummer 0800 35 499.

Waar kunnen ouder wordende personen met een verstandelijke beperking wonen?

Opmerkelijk is dat ouderen met een verstandelijke beperking vaak worden vergeten in dag- en woonondersteuning. Veel voorzieningen en woonzorgcentra missen de juiste expertise om maatwerkzorg te bieden. Zowel in de gehandicaptenzorg als in de ouderenzorg ontbreekt specifieke kennis en de infrastructuur is vaak onvoldoende afgestemd op deze doelgroep.
Gelukkig zijn er enkele veelbelovende initiatieven. In Brussel bestaat het Zonar-project, een samenwerking tussen gehandicaptenzorg en ouderenzorg. Zonar is een deelwerking van Zonnelied vzw. Binnen dit initiatief worden partners betrokken bij woonzorgcentra om kennis en vaardigheden bij het personeel te vergroten, gericht op het bieden van kwaliteitsvolle zorg aan mensen met een handicap. Daarnaast ligt de focus op zinvolle dagbesteding, het ontwikkelen van sociale relaties en het maximaliseren van zelfredzaamheid.
In Kortrijk hebben het woonzorgnetwerk Sint Vincentius en vzw Den Achtkanter de handen ineengeslagen voor inclusieve ouderenzorg. Ze delen expertise om ouderen met een verstandelijke beperking zo goed mogelijk te ondersteunen, met als doel dat zij zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving kunnen blijven wonen.
In Gent biedt het woonzorgcentrum Zuiderlicht specifieke woonafdelingen voor ouderen met een verstandelijke beperking, en in Kallo biedt het woonzorgcentrum Boeyé-Van Landeghem geïntegreerde dienstverlening op maat aan, waaronder voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking.

Sofie Leconte

Dit aritkel verscheen in het Zomernummer van het STAN-Magazine, het gratis ledenblad van STAN Trefpunt Verstandelijke Handicap. Wil je het magazine ook ontvangen? Word dan lid van ons Trefpunt via deze link.

Bronnen:
https://www.odisee.be/onderzoeksprojecten/inclusieve-ondersteuning-voor-ouder-wordende-personen-met-een-verstandelijke
https://sociaal.net/achtergrond/mensen-met-een-verstandelijke-beperking-worden-ouder
https://www.vaph.be/documenten/sterk-december-2017
https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/clientgroepen/ouder-wordende-clienten
https://researchportal.be/nl/project/kwaliteit-van-leven-bij-ouderen-met-een-verstandelijke-beperking-een-levenswaardig-leven
https://infocentrum.dementie.be/product/verstandelijke-beperking-en-dementie-effectieve-interventies-diana-kerr
https://www.zonar.be/nl