‘Het is van cruciaal belang om seksualiteit bespreekbaar te maken, ook bij personen met een verstandelijke handicap’

Laten we beginnen met een introductie. Kan je jezelf even voorstellen?

Ik ben Steven en ik ben psycholoog van opleiding. Ik ben al sinds 2008 zijdelings betrokken bij Aditi en werk er sinds 2011. Mijn taken bij Aditi zijn behoorlijk divers. Ik werk voornamelijk achter de schermen en ben verantwoordelijk voor verschillende aspecten, waaronder administratie, facturatie en communicatie. Ik ben eigenlijk een soort ‘manusje-van-alles’. Daarnaast stuur ik onze medewerkers aan en verzorg ik ook onze externe communicatie, zoals interviews en perscontacten.

Wat zijn de belangrijkste taken en doelstellingen van Aditi?

Bij Aditi werken we op drie niveaus. Op macroniveau streven we naar maatschappelijke sensibilisering door het belang van seksualiteit en intimiteit bij personen met een beperking onder de aandacht te brengen, zowel in de media, het onderwijs, als in politieke kringen. Op mesoniveau bieden we professionele ondersteuning aan, zoals het trainen van zorgprofessionals en het ondersteunen van voorzieningen bij het ontwikkelen van visie en beleid omtrent seksualiteit. En op microniveau bieden we individuele ondersteuning aan personen met een beperking, zoals consultgesprekken en advies op maat. Het Aditi-model, met zijn driehoekswerking op micro-, macroen mesoniveau, is uniek en we zien dat er in onze buurlanden veel interesse voor bestaat.

Jullie zetten sterk in op gastlessen en vormingen. Waarom vinden jullie dit belangrijk en wordt hier genoeg aandacht aan besteed in de opleidingen?

Absoluut, wij vinden het van essentieel belang om bewustwording te creëren rond seksualiteit en intimiteit bij personen met een handicap. Het is een onderwerp dat vaak over het hoofd wordt gezien in de zorgopleidingen. Daarom geven wij ongeveer 40 gastlessen per jaar aan professionals in de zorgsector, zoals orthopedagogen, begeleiders en verpleegkundigen. We willen hen bewust maken van het belang van dit thema, vooral omdat het zo cruciaal is voor het welzijn van iedereen met een handicap.

Op welke manieren gaan jullie te werk om seksualiteit en relaties bespreekbaar te maken bij ouders en professionals in de zorg?

We stellen vast dat het netwerk rond personen met een handicap vaak niet beschikt over de nodige handvaten om met het thema aan de slag te gaan. Met andere woorden, er is sprake van ‘handelingsverlegenheid’. Personen met een verstandelijke handicap zitten echter vaak in een afhankelijkheidspositie: hoe zij met seksualiteit omgaan, is afhankelijk van hoe de mensen rondom hen ermee omgaan. Het is dus van cruciaal belang om seksualiteit bespreekbaar te maken, ook bij personen met een verstandelijke handicap. We werken daarvoor op drie verschillende manieren. Eerst proberen we voorzieningen voor personen met een handicap bewust te maken van het belang van een goed uitgewerkt beleid en visie rond dit thema. En daaropvolgend helpen we hen bij het implementeren ervan in de organisatie. We bieden ook diverse vormingen aan, zoals bijvoorbeeld rond seksueel grensoverschrijdend gedrag, het gebruik van sociale media of de tweedaagse opleiding ‘Lets talk about sex’. Een derde manier waarmee we inzetten op professionaliteitsondersteuning is door hulp aan te bieden aan teams. In dit geval zitten we met een team rond de tafel rond één specifieke casus. We maken een beeldvorming op, luisteren naar hoe het team de zaken aanpakt om nadien tips en adviezen te formuleren en hen verder op weg te helpen.

Helaas komen personen met een verstandelijke handicap te vaak op een niet fijne manier in aanraking met seksualiteit, bijvoorbeeld in de vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hoe gaan jullie daarmee om?

Door seksualiteit bespreekbaar te maken, werk je preventief. Vaak is seksueel misbruik het gevolg van totale onwetendheid. Maar we merken dat er nog een groot taboe op rust. Met Aditi reiken we professionelen in de zorg en ouders manieren aan om op een correcte manier met het thema aan de slag te gaan. Onze organisatie biedt ook individuele ondersteuning aan personen met een handicap. We gaan dan een kortdurend traject aan met de persoon onder de vorm van een twee- à vijftal individuele consultgesprekken. Zo’n traject kan bijvoorbeeld de vorm aannemen van psycho-educatie waarin vragen behandeld kunnen worden als: Wat is toestemming? Vanaf wanneer spreek je over seksueel grensoverschrijdend gedrag? Hoe pak ik relaties aan? Seksuele voorlichting is heel belangrijk, maar het is de taak van ouders en professionals om daarvoor te zorgen op het niveau van de persoon met een handicap. Het is echt maatwerk, want iedereen zit op verschillende niveaus.

Kunnen mensen met een handicap ook bij Aditi terecht voor seksuele dienstverlening?

Inderdaad, maar dit is een eerder klein onderdeel van onze werking. Seksuele dienstverlening moet begrepen worden als ‘zorgverlening’ en is bedoeld voor zij die niet zelfstandig tot seksualiteit kunnen komen en ook niet terecht kunnen in het meer klassieke sekswerk. Je doorloopt hiervoor steeds een proces, dat vertrekt vanuit een gesprek waarin er beeldvorming wordt opgemaakt: Wie is de persoon? Wat houdt de beperking precies in? Wat is zijn/haar vraag nu precies? Wat kent de persoon van seksualiteit? Pas daarna wordt er geoordeeld of de persoon geholpen kan worden via seksuele dienstverlening en indien ja, wie van de dienstverleners hiervoor het meest geschikt is.

Het doel is om de personen zelfstandigheid aan te leren en zelfvertrouwen bij hen op te bouwen. De motieven om een traject van seksuele dienstverlening aan te gaan met personen zijn educatie, preventie en kwaliteit van leven (zie kaderstukje). De duur van de trajecten varieert; soms is het na 1 of 2 keer al gedaan omdat de cliënt zegt: ‘Ok, nu heb ik het gevoeld, ik weet wat het is, het is goed zo voor mij. Ik heb de kans gekregen om het te beleven en het is goed.’ Daarnaast zijn er ook cliënten die bijvoorbeeld één keer per maand, een paar jaar aan een stuk beroep doen op seksuele dienstverlening. Ook hier zetten we sterk in op maatwerk en kunnen diverse vragen worden gesteld, zoals bijvoorbeeld: Hoe leer ik correct te masturberen? Of Ik heb een partner, hoe kunnen wij fijne seks hebben? De seksuele dienstverlening vertrekt vanuit zorg. Stap voor stap verkennende beginnende seksualiteit opbouwen: Wat is dat nu, borsten, en hoe voelt dat ...? Ook tijdens de ‘dienstverlening’ wordt er gewerkt rond bijvoorbeeld het thema ‘toestemming’: ‘Nee, dit gaan we niet doen, dit is wel ok.’

‘Personen met een verstandelijke handicap zitten in een afhankelijkheidspositie: hoe zij met seksualiteit omgaan, is afhankelijk van hoe de mensen rondom hen ermee omgaan'

Tot slot, wat zijn jullie financiële bronnen en wie kan lid worden van Aditi vzw?

We ontvangen subsidies vanuit verschillende overheidsinstanties, zoals het VAPH en het departement Zorg. Daarnaast genereren we inkomsten uit lidmaatschappen en vormingen. Momenteel hebben we ongeveer 350 organisaties die lid zijn. Individuele en consultgesprekken kunnen met het Persoonsvolgend budget (PVB) of met Rechtstreeks Toegankelijke Hulp (RTH) worden betaald. Het betalen van seksuele dienstverlening met deze punten is echter niet mogelijk; hiervoor kan eventueel wel gebruik worden gemaakt van het vrij besteedbare budget.

Sofie Leconte

Info: aditivzw.be

Steven De Weirdt is een van de sprekers op het STAN Webinar - Intimiteit, seksualiteit en relaties bij mensen met een verstandelijke beperking op 16 april. Klik hier voor meer info.

Motieven om seksuele dienstverlening op te starten:

1. Educatie: Het bieden van een gezonde mogelijkheid om seksualiteit te ervaren.
2. Preventie: Het voorkomen van Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag (SGOG). Cliënten die dader of slachtoffer zijn, lopen risico op SGOG als ze niet worden begeleid. Seksuele dienstverlening kan preventief werken.
3. Kwaliteit van leven: Seksualiteit hoort bij het leven. Gedragsveranderingen kunnen merkbaar zijn bij personen die seksuele dienstverlening hebben ontvangen. Ze worden er bijvoorbeeld rustiger door. Het ontbreken van seksuele ervaring kan leiden tot opgekropte spanningen. Sommige mensen hebben behoefte aan seksuele dienstverlening omdat ze niet in staat zijn om zelf bevrediging te vinden (bijvoorbeeld door niet te kunnen masturberen) en geen relaties te kunnen aangaan met anderen.

Dit artikel verscheen in het STAN Magazine Lente 2024, het gratis ledenblad van STAN Trefpunt Verstandelijke Handicap. Ontdek wat het lidmaatschap voor jou kan betekenen hier.